D vitamini kalsiyum ve fosfor metabolizmasını düzenleyen, yağda eriyen vitaminler arasında yer alan ve diğer vitaminlerden farklı olarakta vücutta üretilen hormon ve hormon öncüleri olan bir grup steroldür.
Vitamin D organizmada pek çok mekanizmayı regüle eden, hormon olarak da adlandırılan çok önemli bir moleküldür. Vücutta kemik ve kas gelişimini destekleyen birçok mekanizmada doğrudan veya dolaylı olarak görev yapan, yağda çözünen sterol yapılı moleküldür.
D vitamininin deride sentezlenen kolekalsiferol (D3 vitamini) ve besinlerle alınan ergokalsiferol (D2 vitamini) olmak üzere iki kaynağı bulunmaktadır.
D2 vitamini yağlı balıklarda, balık karaciğerinde, balık yağında, karaciğerde, yumurta sarısında, mantarda, az miktarda da olsa kırmızı et ve peynirde doğal olarak bulunur. D3 vitamini ise insanlar da dahil olmak üzere çoğu omurgalı hayvanın derisinde 7-dehidrokolesterolden fotokimyasal olarak üretilir. D3 vitamini, UV ışığına maruz kaldıktan sonra sentezlenir, ayrıca çeşitli besinlerle de küçük miktarlarda alınabilir.
D2 ve D3 vitamininin her ikisi de büyük ölçüde aynı yolla metabolize olduklarından dolayı ortak bir isim olan D vitamini olarak adlandırılır. Büyük oranda deride sentezlenen D vitamini için güneş ışığından yeterince yararlanılması halinde takviye almaya gerek yoktur.
D vitamininin yetersizliğini gösteren en önemli parametre serum 25(OH)D3 düzeyidir. 25(OH)D3, yağ dokusunda depo halinde bulunan D vitamini ile denge halindedir ve vücudun tüm D vitamini havuzu hakkında en doğru bilgiyi veren parametredir.
D vitamini seviyesinin belirlenmesinde ideal parametrenin serum 25(OH)D3 seviyesi olmasını sağlamaktadır.
0-20 ng/ml eksiklik,
21-29 ng/ml yetersizlik,
30-100 ng/ml optimal düzey olarak değerlendirilir.
D vitamini seviyesi güneşe maruziyet (cilt tipi, mevsim, yaşanılan enlem, güneşe maruz kalınan saat dilimi, güneş koruyucu kullanımı, giyinme alışkanlıkları), besinle D vitamini alımı (balık yağı, yağlı balıklar, D vitamini ile zenginleştirilmiş ürünlerin tüketimi), yaş (ilerleyen yaşlarda deri ve böbreklerin üretim kapasitesinin azalması), gebelik, aşırı emzirme, sosyoekonomik durum (evde daha az zaman geçirme, besin alım gücünün azalması), ilaç etkileşimleri, D vitamini metabolizmasında oluşabilecek varyasyonlar, obezite gibi faktörlerden etkilenir.
Bebek, çocuk, adolesan ve yetişkinler için Amerikan Tıp Enstitüsü (IOM) 2011 yılında yayınladığı raporda günlük D vitamini ihtiyacını bebeklerde 400 IU/gün, 1-70 yaş arası bireylerde 600 IU/gün, >70 yaş ve üzeri bireylerde ise 800 IU/gün olarak belirlemiştir.
Obezite ve D vitamini yetersizliği arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğuna dair birçok araştırma sonucu bulunmaktadır. Yapılan çalışmalarda aşırı kilolu ve obez bireylerdeki 25(OH)D düzeylerinin normal kilolulara göre daha düşük olduğu görülmektedir.
D vitamini reseptörlerinin vücudumuzda birçok dokuda bulunduğundan dolayı vücudumuzdaki pek çok sistemin fonksiyonlarını sürdürmesinde etkili olduğu, pek çok hastalığa karşı vücudumuzu koruduğu bildirilmektedir. Vitamin D eksikliğinin özellikle kardiyovasküler hastalıklar, obezite, diyabet, hipertansiyon ve kanserle ilişkili olduğu yapılan birçok çalışmada gösterilmiştir. Düşük vitamin D düzeylerinin obeziteye yol açması daha güçlü bir bakış açısıdır.
Vitamin D ve obezite ilişkisini araştıran çalışmaların çoğu kesitseldir. Elde edilen verilerin standardizasyonu zordur. Bu nedenle araştırma sonuçları çelişmektedir. Yapılan çalışmalarda D vitamin düzeyi düşük erişkinlerde obezitenin daha sık ortaya çıktığı gösterilmiştir. BKİ’de her bir birim artışın 25(OH)D3’de %1,15 azalmaya yol açtığı gösterilmiştir. Öte yandan BKİ’de 1 kg/m2 düşüşün 25(OH)D3 düzeylerinde azalmaya eşlik ettiğini bildiren yayınlar da mevcuttur.
Son araştırmalar D vitaminin obezitede insülin direncinin patogenezinde rol oynadığını göstermektedir. D vitamini eksikliği ve buna bağlı olarak periferik dokulardaki hücre içi kalsiyumun azalması, pankreas β hücreleri tarafından insülin sekresyonunun azalmasına, insülin sinyalinin bozulmasına ve obezite hastalarında insülin direncinin gelişmesine katkıda bulunan GLUT-4'ün translokasyonuna neden olacağını göstermiştir.
D vitamini ile yapılan çalışmaları birbirleriyle karşılaştırmak, seçilen örneklerin gruplarının demografik özelliklerindeki farklılıklar, coğrafi bölge farklılıkları, 25(OH)D3 düzeyi ölçüm metotlarındaki farklılıklar ve esas alınan eşik değerlerinin farklı olması nedeniyle zordur. Ancak D vitamini yeterli veya yetersiz diye kategorize edildiğinde obezlerde D vitamini yetersizliği ile anlamlı ilişki mevcut.
